Als je jezelf wilt leren kennen,
zoek dan in de wijdten van de wereld;
als je de wereld wilt doorgronden,
dring dan door in de eigen diepten.
Rudolf Steiner
De ethersoorten
De elementen neem je als uiterlijk verschijnsel waar. Ethersoorten kun je niet rechtstreeks waarnemen, wel kun je hun werking waarnemen via de elementen.
De elementen tref je op de aarde aan, ze zijn eraan gebonden en worden erdoor aangetrokken. Het meest geldt dit voor het vaste element, het minst voor de warmte.
Bij de ethersoorten is dit omgekeerd. Zij komen uit de omgeving en werken tegengesteld aan de aantrekkingskracht van de aarde. Zij werken vanuit de kosmos en trekken aan de aardse stof.
Een voorbeeld van een ethersoort die vanuit de kosmos werkt is het licht. De kracht van het licht zie je bijvoorbeeld bij een zaadkorrel die begint te groeien en zich opricht, door de aarde heen breekt en naar het licht toe groeit. De plant groeit van de aarde af en naar het licht toe, naar de kosmos. Licht geeft de plant het vermogen de zwaartekracht te overwinnen. Het etherische overwint de zwaarte van de stof.
Er zijn vier ethersoorten: warmte-ether, lichtether, chemische of klankether en levensether.
- Warmte-ether is de etherische kant van de warmte: de innerlijke, impulserende warmte of de enthousiasmerende warmte die als intentie leeft in het handelen. De element-kant ervan is het vuur of de uiterlijk waarneembare warmte. Warmte-ether en warmte als element zijn nauw met elkaar verbonden.
- Lichtether belicht alles en maakt alle stoffelijke dingen zichtbaar. Het is ook de kracht die planten omhoog laat groeien en mensen hun verticale houding geeft. Lichtether hoort bij het luchtelement.
- Chemische of klankether is de kracht die ordening aanbrengt in de ontwikkeling van de verschijnselen en is bijvoorbeeld zichtbaar in de opeenvolging (successie) van plantengemeenschappen. Chemische ether hoort bij het waterelement.
- Levensether is de kracht die een object zijn eigenheid geeft en die het met zijn omgeving als een geheel laat verschijnen. Het is de kracht die een geheel maakt van een levensloop. Levensether hoort bij het aarde-element.
Warmte-ether
Warmte is het meest ijle element en eerder een kwaliteit dan een stof. Het vormt de overgang tussen de elementen en de ethersoorten en heeft zowel iets van het element als van het etherische. Element en ethersoort zijn moeilijk te scheiden. Warmte als element is waarneembaar als de uiterlijke warmte van voorwerpen en als je lichaamstemperatuur. Deze warmte ontstaat wanneer er iets stoffelijks wordt verbrand.
Warmte als ethersoort is de innerlijk impulserende, tot activiteit aanzettende warmte die ontstaat als je ergens warm voor loopt. Het ontstaat in jezelf en heeft niets stoffelijks meer. Hij leeft in een impuls. Deze warmte heb je nodig om in beweging te komen. Warmte-ether is doordat hij aanzet tot activiteit op de toekomst gericht.
Karakteristiek voor warmte als ethersoort zijn impulsering en richting geving.
Lichtether
Licht maakt alles zichtbaar doordat het stoffelijke dingen belicht. In een donkere ruimte zie je niets, maar zodra het licht aangaat, zie je de dingen en bevind je je in een kleurrijke omgeving gevuld met voorwerpen. Licht geeft voorwerpen een grens. Het licht zelf zie je niet, je neemt het waar via de voorwerpen en de lucht die belicht worden.
Licht straalt vanuit een bron. Het wordt verstrooid in de ruimte en wordt naar buiten toe minder. Door meer licht te geven wordt de verlichte ruimte groter. Licht is rechtlijnig, breekbaar (door een voorwerp in een lichtbundel te plaatsen wordt het licht gebroken in twee bundels) en kan niet om een hoek heen. Het kan om de hoek ook geen gaatje vullen. Deze eigenschappen zijn tegengesteld aan die van lucht.
Lichtether zorgt voor groei en strekking (planten groeien naar het licht, ook bij dieren en mensen groeien en strekken de botten zich onder invloed van vitamine D dat met licht wordt gemaakt) en vergroting van de ruimte. Licht trekt je blik naar buiten. Hieraan kun je merken dat lichtether zuigend werkt. Van binnenuit gezien (stof) is er strekking en van buitenaf gezien (ether) is er zuiging.
Door het licht is er ook duisternis. Lichtether werkt in de polariteit van licht en duisternis, met daartussen de kleuren van de schemering. Tussen licht en duisternis ligt een gebied dat eigenschappen heeft van het gemiddelde van de polen (half-licht), maar ook eigenschappen van zichzelf (de kleuren).
Karakteristiek voor lichtether zijn: afgrenzing en ruimte scheppen, rechtlijnig en zuigend en polariserend.
Chemische of klankether
Chemische of klankether is de ethersoort die scheidt en verbindingen legt. Misschien is de werking het eenvoudigst te zien bij muziek. Muziek bestaat uit afzonderlijke noten van verschillende lengte, die niet in elkaar overvloeien. De intervallen (½, ¼, ⅜, ⅝, etc) en de frequenties of toonhoogten van de noten hebben vaste verhoudingen. Als deze verhoudingen er niet zouden zijn en de noten willekeurig zouden zijn of zouden samenvloeien, zou er geen muziek ontstaan.
Voor het ontstaan van muziek is ook nog een muzikant nodig, die zich de muziek innerlijk voorstelt. Als een muzikant alleen maar noten speelt, hoor je nog geen muziek. Als de muzikant de muziek innerlijk hoort en dan ten gehore brengt, pas dan hoor je muziek. Muziek berust op een kracht die scheidt en tegelijk het gescheidene op harmonieuze wijze weer met elkaar in verbinding brengt. Dat is de werking van de klankether: scheiden en verbinden, waardoor een geheel ontstaat. Klankether werkt via verhoudingen, afstanden en maten.
Ook bij chemische stoffen zijn er tussen de chemische elementen onderling en in stoffen als zouten, zuren en eiwitten vaste verhoudingen. Daarom wordt deze ethersoort ook chemische ether genoemd. De ethersoort speelt een rol bij alle processen, daar waar iets dat gescheiden is op harmonieuze wijze in een nieuwe verhouding wordt samengebracht.
Karakteristiek voor chemische of klankether zijn de begrippen scheiden, ordenen, verhoudingen scheppen en harmoniseren.
Levensether
Levensether is de levenskracht van organismen. Het is de kracht die ervoor zorgt dat er organische eenheden ontstaan, die meer zijn dan de som der delen en waarin elk onderdeel bij het geheel hoort. Het is de ethersoort die zorgt voor de eenheid en integratie. In ieder onderdeel is het geheel zichtbaar. Het zorgt er ook voor dat ieder onderdeel zich aan het geheel aanpast, wanneer het organisme verandert. Het integreert. Levensether wijst niets af en past alles aan het geheel aan. Het zorgt er voor dat een veranderend organisme als individu herkenbaar blijft. Het zorgt voor het doorlopende en individuele in de biografie. Het is ook de kracht die ervoor zorgt dat een organisme zichzelf van binnen uit staande kan houden en zichzelf kan blijven. Het bewaart de integriteit van het organisme. Daarom kan levensether een organisme weer gezond maken, doordat het ervoor zorgt dat een wond geneest en dat er na enige tijd niets meer van te zien is.
Levensether zorgt voor het individu. Het is het principe dat zorgt voor integratie en individualisatie.
Levensether is de kracht die ervoor zorgt dat:
- een organisme een ondeelbare eenheid is;
- een organisme zichzelf is en kan blijven, ook door veranderingen en verwondingen heen;
- een organisme een individu is;
- alle onderdelen uitdrukking van het geheel zijn en vanuit het geheel hun plaats en functie hebben.
Ethersoorten en de houding bij het waarnemen
Bij de waarnemingshoudingen van de elementen stond het object centraal. Via aarde, water, lucht en warmte ging je van de uiterlijke waarnemingen van het voorwerp naar de innerlijke waarneming van het zinnebeeld. Meer naar binnen kun je niet, de blik nu worden omgestulpt. De ethersoorten helpen om de blik te richten op de invloed van de omgeving op het voorwerp. De vraag is nu: hoe is de omgeving en hoe werkt die op het voorwerp?
De omgeving kun je hierbij ruim opvatten. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de ruimtelijke omgeving, de ontwikkeling van de omgeving in de tijd en belangrijke gebeurtenissen die in de omgeving hebben plaatsgevonden en bepalend zijn geweest voor de ontwikkeling van het object.
De gestalte van een bepaalde zomereik kun je alleen begrijpen, wanneer je de omgeving ook onderzoekt. De zomereik wordt gevormd door zijn omgeving en vormt die tegelijkertijd. Je kunt de zomereik begrijpen als het resultaat van zijn mogelijkheden in het zaad en de invloed van zijn omgeving. Op verschillende bodems groeit de eik meer of minder krachtig, in het bos groeit de boom minder breed uit dan in het open veld. Wanneer de omgeving in de loop der tijd verdroogd is, of wanneer er in het bos dunningen zijn uitgevoerd is dat terug te zien in de boom. Een blikseminslag of eerder gebruik als hakhout is na lange tijd nog zichtbaar en heeft een bepalende invloed gehad op de verschijningsvorm van de boom.
Een voorbeeld
Op een zonnige dag in het voorjaar maak je een wandelingetje, die door een vlak, half open landschap met weilanden en akkers voert. Je kunt niet zo erg ver kijken. Overal zijn er wel bosjes die het zicht beperken. Je loopt door een beukenlaan, waarvan de kronen een bladerdak vormen, je loopt in gefilterd zonlicht. De takken buigen aan de buitenkanten laag door, in het midden is er een hoge vrije doorgang. Aan de buitenkant is de kroon dichter en zijn de bladeren donkerder. De beuken zien er vitaal uit, je hoort het gezang van een lijster en van mezen en het kloppen van een specht. De gladde stammen zijn ongeveer 50 cm in diameter, er zijn overgroeide zaagsnedes en gaten, die waarschijnlijk door een specht zijn gemaakt. Als je een tijdje door de laan hebt gelopen, valt op dat er aan het eind een kasteeltje staat.
Je kunt hierin de werking van de ethersoorten onderscheiden:
- Lichtether laat zien dat de bomen aan de buitenkant anders gevormd zijn dan in het midden en dat de bladeren er andere kleuren hebben. Ook de vitaliteit van de bomen is een aspect van de verschijningssamenhang, de bomen staan op een goede groeiplaats. De samenhang van de laan met de omgeving wordt in navolging van Bockemühl de verschijningssamenhang genoemd, de samenhang van het object met de ruimtelijke omgeving.
- Klankether wijst op het verleden: de gladde stammen, overgroeide zaagsnedes en spechtengaten. De samenhang in de loop der tijd wordt de veranderingssamenhang genoemd.
- Levensether laat zien wat de bedoeling is van de laan, die een zichtas is van het kasteeltje. Dit wordt de levenssamenhang genoemd, de samenhang van een levensloop.
Ethersoorten zijn niet zichtbaar en ook samenhangen zijn niet zichtbaar. Je kunt samenhangen wel (be)denken. Nadat je ze hebt gedacht, meen je ze te zien, het blijft een kwestie van interpretatie. Vanuit een ander gezichtspunt kunnen makkelijk andere samenhangen worden bedacht, die misschien even gerechtvaardigd zijn als andere.
Warmte-ether: in een kiemend zaad liggen alle mogelijkheden nog verborgen
Lichtether maakt alles zichtbaar
Chemische of klankether schept harmonie
Levensether zorgt voor eenheid