Als je jezelf wilt leren kennen,
zoek dan in de wijdten van de wereld;
als je de wereld wilt doorgronden,
dring dan door in de eigen diepten.
Rudolf Steiner
Klankether: de samenhang in de tijd
Houding
De verschijningssamenhang is niet blijvend. Regen en zonneschijn, zomer en winter wisselen elkaar af. De omgeving verandert door de jaren heen. De blikrichting van de lichtether houdt op wanneer de waarneming eindigt en er een verandering zichtbaar wordt.
Wat je nu ziet, is het resultaat van gebeurtenissen in het verleden. Daarvan zijn ook nu sporen zichtbaar, zoals de takken en knoppen van een boom laten zien. Waar je stuit op waarnemingen die op tijd, verandering en ontwikkeling wijzen kom je in het gebied van de klankether.
Bockemühl noemt dit de veranderings- of ontwikkelingssamenhang. De samenhang die door het ritmische verloop van processen in de natuur zichtbaar wordt. Aan het object wordt zichtbaar hoe de omgevingsinvloeden er in de loop van de tijd en door de seizoenen heen op ingewerkt hebben.
Karakteristiek voor klankether zijn scheiden, ordenen, verhoudingen scheppen en harmoniseren.
- Het is in het algemeen moeilijk om veranderingen of ontwikkelingen te zien, wanneer je iets continu ziet. Ze worden (makkelijker) zichtbaar, wanneer je iets een tijdje niet hebt gezien. De continue stroom moet (net als bij de noten in de muziek) worden onderbroken, de stadia of verschijningssamenhangen moeten worden gescheiden.
- De verschijningssamenhangen in de tijd moeten na elkaar in de voorstelling worden bekeken. Door die ordening worden ontwikkelingslijnen en patronen zichtbaar. Iedere ontwikkeling begint op een bepaald tijdstip en eindigt op een ander tijdstip. De ene ontwikkeling is sterker bepalend voor wat je voor je hebt dan een andere: je schept verhoudingen.
- Je kunt de veranderingen en ontwikkelingen met elkaar in verband brengen en kijken of luisteren hoe ze harmoniëren, met elkaar samen klinken met hun melodieën en dissonanten. Je ervaart hoe de omgeving door de jaren en seizoenen heen in het voorwerp zichtbaar is geworden.
Bij het waarnemen van de veranderingssamenhang is het inspiratieve gevoel voor verhoudingen belangrijk, bijvoorbeeld door met je gevoel te luisteren naar wat de beelden van heden en verleden te zeggen hebben.
Als je erop let hoe op een bepaalde plaats plantensoorten na elkaar bloeien, kun je de 'mimiek van de aarde' waarnemen. Dat geldt ook voor de opeenvolging van planten(gemeenschappen) in de loop van de jaren.
Een voorbeeld
De pioenroos en het stinkend nieskruid laten het volgende zien: de pioenroos 'spreekt' over het hoogtepunt van het jaar, doordat er uit de almaar zwellende kogelvormige bloemknop een weelderige, kleurrijke bloem te voorschijn komt. De bleekgroene bloem van het stinkend nieskruid die vanuit het binnenste van de plant ontspruit in februari 'spreekt' daarentegen van dit jaargetijde en heeft door zijn opvallend lichte kleur te midden van het donkere groen van de bladeren dezelfde uitwerking als de bloem van de pioenroos (Bockemühl, 1992).
Oefeningen
De geschiedenis van de omgeving
Maak een aantal beelden van karakteristieke momenten. Zoek naar patronen en lijnen in de geschiedenis, zet die naast elkaar en kijk naar de interactie. Roep dit in je voorstelling op en zoek naar de samenhang. Probeer daarna naar de harmonie te luisteren door de beelden in elkaar over te laten gaan en de lijnen en patronen te volgen. Hoe harmoniëren de processen, zijn er ook dissonanten, storingen in de ontwikkeling?
Sporen van het verleden
Zoek naar sporen uit het verleden. Probeer te achterhalen wanneer en hoe ze zijn ontstaan. Probeer daaruit beelden te maken hoe het onderwerp en de omgeving er toen uitzagen en hoe hetgeen je ziet is ontstaan.
Klankether scheidt en verbindt en schept harmonie
Tekeningen van een landschap in de Jura
in de vier jaargetijden (overgenomen uit Bockemühl, 1992)
Lente
Zomer
Herfst
Winter